Ga naar:
Home BWSA
Alfabetische index
Zoeken
©

Email

KOLTHEK Jr., Harm

voorman van het vrije socialisme, is geboren te Westerbroek (gemeente Hoogezand) op 10 april 1872 en overleden te Groningen op 19 januari 1946. Hij was de zoon van Harm Kolthek, fabrieksarbeider, en Talligje van Eerden. Op 20 mei 1893 trad hij in het huwelijk met Antje van der Laan, dienstmeid, met wie hij vier dochters en vier zoons kreeg. Dit huwelijk werd ontbonden op 28 november 1919. Hij hertrouwde met Chr. (Koomans-)Timmer.
Pseudoniemen: HaKa, Mephisto.

Kolthek studeerde enige tijd voor onderwijzer, maar vond werk als smidsknecht in zijn geboorteplaats. Zijn verbondenheid met de socialistische beweging dateert van eind 1892, toen Siert van der Laan, een broer van zijn aanstaande vrouw, tijdens de schietpartij te Sappemeer bij W.A. Scholtens strokartonfabriek door huzaren werd gearresteerd en mishandeld (hij overleed later aan zijn verwondingen). Kolthek nam deel aan de cursusavonden die Tj. Luitjes voor jonge arbeiders in zijn woning organiseerde te Sappemeer. Na verkregen ontslag uit zijn werk vestigde hij zich ook aldaar en leerde bij Luitjes het drukkersvak. Bij het conflict tussen de parlementaire socialisten en hun tegenstanders koos hij de zijde van de laatsten. Hij sprak veel op bijeenkomsten in de omgeving en schreef in De Arbeider. Ook trad hij onder de naam HaKa als correspondent op voor De Vrije Socialist.

In 1900 verhuisde hij naar Groningen en het jaar daarop naar Deventer, waar hij Recht voor Allen ging redigeren, een 'weekblad voor de propaganda van het vrijheidslievende socialisme in het midden des lands'. Hij leefde met zijn gezin van de bescheiden opbrengst van zijn krant en spreekbeurten. Hij propageerde directe actie, algemene werkstaking, revolutie, neem-en eetrecht en een van de politiek onafhankelijke vakbeweging. Hij verwierp de parlementaire politiek van geleidelijke hervormingen van de sociaal-democraten en hekelde hun bureaucratische instelling. Hij was redacteur van het antimilitaristische blad De Wapens Neder en korte tijd maakte hij deel uit van een drukkerij die was aangesloten bij de Vereeniging Gemeenschappelijk Grondbezit (GGB). Te Deventer was hij betrokken bij stakingen en de opbouw van vakverenigingen. Zodoende speelde hij een belangrijke rol in de ontwikkeling van de arbeidersbeweging aldaar.

In 1907 werd hij gekozen tot landelijk secretaris van het Nationaal Arbeids-Secretariaat (NAS), dat in ernstige financiële en organisatorische moeilijkheden verkeerde. Hij slaagde er in door zijn inspanning deze crisis te overwinnen, zodat het NAS in 1913 zijn ledental bijna verdrievoudigd had tot 9000. Hij redigeerde ook het weekblad van het NAS, De Arbeid, maar vertrok na strubbelingen met meer principiële anarchisten. Directeur Holdert vroeg hem als redacteur voor De Telegraaf, waar hij tot 1918 werkzaam was, ook als oorlogscorrespondent in Frankrijk. Tegen het eind van de oorlog trad hij op als voorzitter van het landelijk Revolutionair Socialistisch Comité en van de door hem gestichte Socialistische Partij, waarvoor hij in 1918 in de Tweede Kamer werd gekozen. De ingrijpende wijziging in de rol van de overheid tijdens de oorlog noopte zijns inziens wel tot parlementaire arbeid. Ook wilde hij de aanhang van het NAS vrij waren voor de invloed van de Sociaal-Democratische Partij (SDP, later Communistische Partij in Nederland). Aanvankelijk werkte hij in de Kamer samen met de communisten en met de christen-socialist ds. J.W. Kruyt, maar spoedig ging hij zijn eigen weg. In 1922 werd hij niet herkozen.

Kolthek vestigde zich in 1925 noodgedwongen in Groningen, daar een ernstige oogaandoening alleen in het Academisch Ziekenhuis aldaar verholpen kon worden. Hij begon hier een nieuw bestaan en verdiepte zich in de denkbeelden van Henry George over het particulier grondbezit als bron van maatschappelijke onrechtvaardigheid. Hij stichtte de partij Recht en Vrijheid en redigeerde het gelijknamige blad (later omgedoopt in Ons Erfdeel). In 1931 werd hij voor deze partij in de gemeenteraad van Groningen gekozen. In 1935 en 1939 werden zelfs vijf zetels behaald. Ook in de Provinciale Staten drong Recht en Vrijheid door dank zij de propaganda onder werklozen en kleine zelfstandigen. Kolthek had zijn oude opvattingen ten dele verlaten en had een sterk religieuze levensbeschouwing aanvaard. Zijn stijl als politiek debater had niets van de oude glans verloren en principieel verdedigde hij de vrijheid van meningsuiting. Na zijn overlijden miste de partij Recht en Vrijheid de kracht van zijn persoon en verdween.

ARCHIEF: Archief H. Kolthek in IISG (Amsterdam; vgl. Campfens, 200).

PUBLIKATIES: Weg met het koningschap! (Enschede ca.1910); Wat wij zoeken. Een woord aan de arbeiders in 't algemeen en aan de geloovigen arbeiders in 't bijzonder (Diepenveen ca. 1910); Is dat rechtspraak? Verdedigingsrede van H. Kolthek Jr. voor het gerechtshof van Amsterdam op 15 Februari 1911 (Amsterdam 1911); Militairisme, socialisme en Roode legers (Amsterdam 1921); Dictatuur of democratie? Open brief aan den Koning van Belgie (Groningen 1937); 1870-1939 Met den democratischen sneltrein naar twee katastrophale wereldoorlogen. En nu naar democratie? (Almelo 1945). Zie voor een overzicht van zijn voornaamste publikaties: H. Woldendorp, Georgistische gemeentepolitiek en Recht en Vrijheid, 1931-1941 (doctoraalscriptie aanwezig in IISG Amsterdam), 82-83.

LITERATUUR: A. de Jong, 'H. Kolthek overleden' in: Ons Erfdeel, maart 1946, 1-4; A. de Jong, 'H. Kolthek overleden' in: Socialisme van onder op!', december 1946; P.J. Oud, Het jongste verleden. Parlementaire geschiedenis van Nederland I (Assen 1968); J.A. van Kampen, 'De werkliedenvereeniging "Help U Zelven" en de opkomst van de arbeidersbeweging in Deventer' in: Overijsselse Historische Bijdragen 92ste stuk, 1977, 96-101; D. Ploeger, C. Ploeger, Dagelijks leven in de vrij-socialistische beweging in Groningen door hen zelf verteld (Groningen 1979); J.E. Burger, Linkse frontvorming. Samenwerking van revolutionaire socialisten 1914-1918 (Amsterdam 1983); P. Hoekman, J. Houkes, O. Knottnerus (red.), Een eeuw socialisme en arbeidersbeweging in Groningen 1885-1985 (Groningen 1986); D. de Winter, 'J.H.E. Roebers, revolutionair-socialist in Deventer. Inleiding bij het artikel van Christine Otten' in: BNA 26 (1992) 49-57; id.,'Tussen ideaal en praktijk: Harm Kolthek en het Nationaal Arbeids-Secretariaat (NAS)' in: Eerste Jaarboek Anarchisme (Moerkapelle 1994) 107-134.

PORTRET: H. Kolthek Jr., IISG

Auteur: Frans Becker

Oorspronkelijk gepubliceerd in: BWSA 1 (1986), p. 60-61

Laatst gewijzigd: 22-05-2002